Christa – Adrie Lint

In New York loop ik de kathedrale kerk van Saint John the Divine binnen. Op een ereplaats boven een altaar staat deze crucifix gemaakt door kunstenaar Edwina Sandys. Opvallend zichtbaar; alleen in de vastentijd is dit kruisbeeld volgens oud gebruik afgedekt met een doek. Het is een eerbiedwaardige verschijning, deze zwarte vrouw aan het kruis. Haar beeld grift zich diep in mijn hart.

“Ecce Homo, zie de mens in deze mens” spreek ik uit wanneer ik me met Christus aan het kruis verbonden voel. Een kruisbeeld nodigt mij om mijzelf te herkennen in die mens van smarten. Het kan het besef oproepen dat ook iedere mens in zijn of haar leven lijden en dood, verdriet en onrecht meemaakt. Christus is lotgenoot van ieder die lijdt.

Christus’ lijden aan het kruis kan heel verschillende betekenissen oproepen. Boosheid: wat wordt deze mens wel niet aangedaan? Onmacht: tegen zoveel onrecht valt toch niets te doen. Opluchting: het kan altijd nog veel erger. Verbondenheid en troost: wij zijn niet de enigen die lijden. Verzet: het is godgeklaagd wat mensen elkaar kunnen aandoen. Vertrouwen: vooral voor christenen is het kruis ook een teken dat de dood niet het laatste woord heeft. Bovenal is het kruisteken een symbool dat het lijden bij het leven hoort.

Christus aan het kruis staat voor elke mens die lijden meemaakt: vrouw of man, zwart, blank of Aziatisch, jood, christen, moslim of uit welke godsdienst ook. Het nodigt iedereen uit om zich te herkennen in dit beeld. Daarom voelt het hartverwarmend dat Jezus aan het kruis niet alleen afgebeeld wordt als blanke man, maar ook heel anders.

En er is meer. Juist door Christa als zwarte vrouw af te beelden brengt de kunstenares in beeld hoezeer het lijden en leven van zwarte vrouwen buiten beeld is gebleven. Wanneer we het lijden van concrete mensen niet onder ogen zien, kunnen we niet liefhebben. Misschien zou er in iedere kerk zo’n vergelijkbaar crucifix moeten staan?

Zijsporen

In 1975 maakte de kunstenares Edwina Sandys deze prachtige crucifex voor het Internationaal Decennium van de Verenigde Naties voor vrouwen. Dit beeld werd in diverse galeries, musea en kerken tentoongesteld over de gehele wereld. Vanaf 2016 heeft het een vaste plaats in de kathedrale kerk van Saint John the Divine in New York.

Het beeld riep vele felle reacties op: mag je Christus wel verbeelden als vrouw? De deken van de kathedrale kerk verdedigt het werk met het argument dat Christus als God in menselijke vorm alle mensen vertegenwoordigt. Daarmee kan Christus op verschillende manieren worden afgebeeld, niet alleen wat betreft ras en cultuur, maar ook naar sekse. De witte Christus-figuur die we in het Europese christendom in veel afbeeldingen zien, verschilt toch ook van zijn oorspronkelijke Joodse cultuur?

Juist in deze iconische figuur kunnen velen (vooral vrouwen) zich herkennen. Toen ik het beeld voor het eerst zag, riep het veel diverse emoties in mij op: verdriet om het lijden van zoveel vrouwen in onze wereld, verontwaardiging over de ondergewaardeerde positie en rol van vrouwen in onze rooms katholieke kerk, gemis van vrouwelijke godsbeelden in onze kerk en vooral ook een besef van hoop. En bovenal zij aan het kruis, zij was voor mij (als man) niet wezenlijk anders dan de mij vertrouwde kruisbeelden: ook in haar kon ik mijzelf herkennen.

Edwina Sandys werkt nu vanuit haar atelier in New York City. Christa (1975) is gemaakt van brons tegen een wit, transparant plastic. Edwina Sandys zegt zelf over haar werk: “Voor mij symboliseert Christus aan het kruis het offer – Christa symboliseert het offer van Vrouwen.”