Medisch deskundigen hebben een Draaiboek Tirage opgesteld voor hoe te handelen wanneer er in de toekomst te weinig ic’s zijn voor te veel patiënten. Hopelijk gaat het nooit zover komen. Daar zijn we het allemaal over eens en dat heeft al veel morele waarde.

Maar er staat meer in het draaiboek wat ik ethisch minder vind. Met name het punt dat het rechtvaardig is dat bij schaarste van ic-bedden aan jongeren de voorkeur gegeven moet worden, omdat zij nog een lang leven voor zich hebben. Deze redenering rond het leeftijdscriterium klinkt misschien mooi, maar deugt moreel niet. Het draaiboek Tirage is deze week openbaar geworden. En ik maak me er boos over.

Mijn verontwaardiging begon toen ik een van de belangrijkste medici in de corona crisis in een talkshow op tv hoorde. Hij legde uit waarom een leeftijdscriterium bij schaarste eigenlijk heel vanzelfsprekend is. (In mijn woorden:) “Stel je voor dat mijn kleinkind en ik allebei ernstig ziek zijn en er is slechts één ic-bed beschikbaar. Dan zal ik toch altijd zeggen: laat mijn kleinkind maar voorgaan, die heeft nog een heel leven voor zich en ik heb al zoveel jaren mogen leven.” Dat is heel nobel. Maar het heeft alles met de liefde van een grootvader voor zijn kleinkind te maken en heeft erg weinig van doen met dit morele dilemma. Laten we die zaken niet door elkaar halen. Want zou hij eenzelfde keuze maken voor het kleinkind van de buurman met wie hij al jarenlang ruzie heeft?

Wat is er mis aan een leeftijdscriterium? Het belangrijkste is dat het respectloos over de leeftijd van ouderen oordeelt. Het oordeelt dat alles wat een (jonge) mens voor de boeg heeft meer waarde bezit dan hetgeen een (oude) mens in zijn leven heeft gedaan. Met andere woorden: ouderen die zich meer dan veertig jaren ingezet hebben voor de samenleving zouden minder betekenen dan wat jongeren in de toekomst nog kunnen doen. Na zovele jaren van inspanning voor de maatschappij hebben ouderen toch zeker rust en ontspanning verdiend om ook een andere kant van het leven te zien. Dat respect mogen zij zeker krijgen. Je kunt het dus omkeren: ouderen nog vele jaren gunnen uit dankbaarheid voor alles wat zij in het verleden aan goeds gedaan hebben.

Ook dat klinkt mooi en respectvol voor ouderen. Maar wie kan het oordeel vellen? Waarom is het ene leven minder waard dan het andere? Vanwege leeftijd, ervaring, toekomstkansen, gezondheid, schoonheid, inzet voor de samenleving, mantelzorg, enzovoort? Geldt dat ook voor de genezen patiënt die kiest voor de dood? Voor de bejaarde die het leven beu is? De deskundige verpleger die thuis een arrogante vader is? De oma die aan het dementeren is? Voor je het weet, valt de menselijkheid van dit hellend vlak.

Bovendien: welke concrete leeftijdscategorieën kan een Draaiboek Tirage geven? Kunnen deze wel eerlijk zijn? Het Draaiboek stelt voor om met leeftijdsgeneraties te werken. De generaties zijn ingedeeld in periodes van twintig jaar: 0-20 jaar, 20-40 jaar, 40-60 jaar, 60-80 jaar en 80+ jaar. Wat betekent het als er een keuze gemaakt moet worden tussen iemand van 60 en van 59 jaar? Wat betekent het voor de personen in kwestie en voor het geweten van het medisch personeel?

Uit mijn ervaring als pastor weet ik hoe beladen de voorkeur voor jongeren ook kan uitwerken. Een van mijn contacten had dit ondervonden. Als jongeman was hij in levensgevaar en moest een noodzakelijke medische behandeling ondergaan. Maar na de Tweede Wereldoorlog was er een tekort aan deze behandelingen. In het ziekenhuis waar hij lag, heeft toen een ouder zijn medische behandeling laten staken om deze aan de jongere te kunnen geven. Een heel nobele daad waardoor de jongeman heeft kunnen overleven. Alleen heeft mijn contact daar een bijna ondraaglijk schuldgevoel aan overgehouden. Hij kon het niet verteren dat hij mocht blijven leven ten koste van die oudere man. Het Draaiboek Tirage spreekt van “faire innings”: iedereen zou in de loop van zijn of haar leven evenveel gelijke mogelijkheden moeten hebben. Wat is faire?

Een kanttekening maak ik bij een ander criterium dat in het Draaiboek gesteld wordt. Mensen werkzaam in de zorg krijgen bij schaarste voorrang, zij het onder voorwaarden. Niet omdat zij bij genezing weer snel in de zorg aan de slag kunnen gaan, want na ic-opname zal men nog lange tijd moeten revalideren. Motivering is dat medewerkers in de zorg een grotere kans maken om geïnfecteerd te raken. Bij een levensgevaarlijke pandemie mogen we andere belangrijke dienstverlenende krachten (bijv. medewerkers in de ouderenzorg, thuiszorg, politieagenten, onderwijzend personeel) niet uitsluiten.

Teleurstellend vind ik dat er voor dit Draaiboek geen gesprekken gevoerd zijn met vertegenwoordigers van organisaties die de geestelijke gezondheidszorg behartigen (kerken, moslims, joden, humanisten, enz). Terwijl de voorstellen bij een “code zwart” toch direct te maken hebben met keuzes over leven en dood. Als christen hecht ik veel waarde aan de ethische voorkeur die Jezus van Nazareth maakt. Jezus houdt mij voor om zorg te hebben voor arme en kwetsbare mensen en dan juist voor hen die het meest kwetsbaar zijn. Een keuze maken voor wie het snelst en best genezen zullen kan ik me best voorstellen, maar mag daarmee niet doorslaggevend zijn. Geen mens kan precies voorspellen wie genezen gaat.

Een pandemie als Corona kan ons voor onmogelijke keuzes stellen. Helaas, maar dat valt niet te voorkomen. Het Draaiboek Triage realiseert zich: “Het op toeval laten aankomen (loten) is bijzonder pijnlijk maar goed verdedigbaar als er geen goede argumenten voor onderscheid gemaakt kunnen worden.” Het Draaiboek Tirage geeft mijns inziens met het leeftijdscriterium juist een immoreel argument. Wat dan wel? Koning Salomon zou ook voor de simpele oplossing kiezen: loten.