Meditatie no 6

Het kruis is hét symbool voor het christelijk geloof.
Vreemd, want het zijn in de geschiedenis
juist moordenaars, misdadigers, gevluchte slaven,
die aan een kruis worden vermoord.
Zij dienen als afschrikwekkend voorbeeld
voor de samenleving.
Godgeklaagd was het dat Jezus, die goede mens,
juist op een kruis moest sterven.
Die zo voor het leven ging, tot het uiterste toe!
Maar zijn dood is niet dood.
Die kracht van leven zal de dood overwinnen.
Zo werd het kruis letterlijk een teken van leven.
Een wereldwijd symbool dat dood
niet het laatste woord heeft!

Triest dat het kruis voor veel mensen
eerder het symbool is van lijden en dood
dan van licht en leven.

Kiki Smith maakte dit kruis in 1995.
In Amerika is zij een bekende kunstenares;
nog net voor corona uitbrak was er in Parijs een expositie van haar werk.
Al eerder heb ik geschreven over een ander prachtig beeld van haar,
de geboeide Maria Magdalena.
Kiki Smith werkte verscheidene jaren in Nieuw Mexico.
In de hal van haar verblijf zag zij een kruisbeeld met een gevallen Christus.
En onder indruk van dit werk, maakt zij een eigen beeld, zonder titel.
Deze periode was een scharniermoment in haar leven en werk, zegt ze zelf.
Zij werd zich meer en meer bewust hoe afhankelijk
de mens is van de omgeving waarin die leeft (natuur en samenleving).
In haar werk van daarna
gaat zij meer de onderlinge relatie tussen mens en omgeving uitdrukken.
Hoe de mens de natuur onder druk heeft gezet
en een heel andere houding noodzakelijk is.

Ze legt uit dat het beeld uit drie delen bestaat.
Voor de onderkant van de torso heeft een buur model gestaan,
voor de bovenkant haar eigen lichaam
en de lange haren – heeft ze zelf ook – zijn van een paard.
En wat laat haar beeld dan zien?
Ecce Homo, zie de mens,
die een diepe buiging maakt.

Wordt dit niet het voorbeeld voor ons menselijk handelen in de komende jaren?
Misschien heeft het corona-virus ons hierbij geholpen.
Moeten wij ons niet veel meer buigen voor het klimaat?
Voor de vrouwen, mannen, kinderen die op de vlucht zijn?
Het kruisbeeld voor de kracht die buigen biedt.

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog
maakte kunstenaar Joseph Beuys
in Duitsland
kunstwerken en gedenktekens
om de slachtoffers te herdenken.
Respect, dat ook daar
de vele slachtoffers worden herdacht.

Hij schiep daarvoor deze kruisvorm.
In verschillende groottes,
met diverse materialen,
op uiteenlopende plaatsen.
Het werk hiernaast is gigantisch
en loodzwaar,
meet drie bij twee meter,
hangt aan een lange, stalen band,
in een 20 m hoge Romaanse kerktoren.
Het staat in de gemeente Meerbusch,
(Noordrijn-Westfalen –
Mahnmal für die Kriegstoten).

Al toont het indrukwekkend zwaar,
door de ronde vormen blijft het kruis gebogen en dynamisch.
De zwaarte heeft iets lichtzinnigs, het danst voor de ogen.
Het zweeft los van de wand.
Dat was precies de bedoeling van Joseph Beuys:
“Het kruis kan iedereen zijn,
het is een teken van leven en weer opstaan.”
Gedurft, om zoiets te maken in een geteisterd land,
dat zoveel op haar geweten heeft.
Jaren later bekijkt hij deze werken met de nodige zelfkritiek.
Dan vindt hij dat deze symboliek toch nog
teveel de sfeer van dood in zich draagt.

Een christus figuur op een te klein kruis.
Zo beeldt franciscaan Rik van Schil het uit.
Het ‘zweeft” centraal achter het altaar
in de Pauluskerk van Westmalle.
Geen stervende, maar liefhebbende God.

Rik van Schil geeft aan dat bij het kruis
meestal het accent legt op Christus,
die lijdt en dood gaat.
Maar dat is niet de essentie van het kruis.
Veel belangrijker is
dat Jezus de dood overstijgt.
Daarom torent zijn hoofd
boven het kruis uit.
Jezus is ook niet aan het kruis vastgenageld,
maar hangt, zweeft los van de balken.
Komt los van de dood
en overstijgt daarmee de dood.

Zijn armen zijn breeduit gestrekt, alsof Jezus de mensen wil omarmen.
Het ziet er uit als een teder gebaar van liefde.
Rik van Schil: “Is het immers niet door Christus
dat wij weten dat God een liefhebbende God is?”

De ogen van Jezus zijn niet
de dichte, neergeslagen of verkrampte ogen
die veel kruisbeelden typeren.
Zij staan wijd open,
misschien een beetje bedeesd,
maar met volle aandacht
voor wie er voor staat.
Het is een blik vol mededogen en begrip.

Het is mede daardoor een intiem beeld,
een uitnodiging
om liefde uit te stralen.

Christus sterft niet om de zonden
van mensen te vergeven.
Het grote misverstand van veel christenen.
Mensen hebben een eigen verantwoordelijkheid om goed te maken
waar zij verkeerd hebben gedaan (klimaat, armoede, toeslagenaffaire…).
En God heeft geen Christus nodig die voor hem de wereld verzoend.
Want God is absoluut Liefde en Leven.
Op Goede Vrijdag leven we mee met Christus,
kijken we naar een kruisbeeld.
Daarvan leren we dat we niet weg mogen kijken van lijden en sterven
en dat leven en liefde sterker zijn.

 

Op deze dag wordt in de rooms-katholieke kerk het gehele lijdensverhaal gelezen (Joh. 18,1 – 19,42). Ik verwijs hier naar de Willibrordbijbel. Als alternatief een stukje uit de meditatie van de kruisweg zoals wij die in onze parochie gebeden hebben.

Waarom moest hij dood?
Eindelijk een mens die de juiste keuzes maakt.
Eindelijk één die het er niet bij laat zitten.
een mens, heel – uit één stuk!

Een mens die zo koos voor het leven, lief had,
toegewijd was aan zijn dromen, trouw aan zich zelf, een God gelijk.
Dat zo’n iemand zo lijden moest.
O God, dood blijft absurd.

Vandaag – zo voelt het – sterft zelfs God.
Kijk naar het kruis: eeuwenoud marteltuig nog steeds in gebruik.
Voor christenen symbool tegen zinloos geweld en lijden.
Het kruis daagt mij uit: elk lijden is godgeklaagd.
Wie is het, die vanavond gevangen wordt, die miskend en lijden moet
die vanavond sterft, daar aan het kruis?
Ken ik die bijna naakte mens? Of loop ik er aan voorbij?
Kijk de mens in deze mens.
Kijk de mens, je medemens, je zelf.

En waar blijft God?
God huilt om de dood van elke mens.
Bij het kruis weet ik het zeker:
het is niet waar, de mens is anders bedoeld:
niet voor oorlog en dood, geweld en angst.
Bij het kruis weet ik het zeker: zo moet het niet.
God is anders.
“Vader in uw handen beveel ik mijn geest”

 

Bronnen

Het museum Monnaie de Paris publiceerde voor de expositie van Kiki Smith een fraaie overzichtsboek van haar werken: Kiki Smith, Monnaie de Paris, Silvana Editoriale 2019. De expositie was ook te zien in Haus der Kunst in München. Op hun website zijn enkele werken te zien.

Zowel de persoon zelf, als het werk van Joseph Beuys, boeien mij erg. Voor wie hem niet kent, ga maar op DuckDuckGo. Om een eerste indruk te krijgen van zijn spiritualiteit verwijs ik naar de website van de jezuïeten, Ignis webmagizine.
Achtergronden over zijn kruiswerken in Holger Brülls, Kein Kreuz: Das Büdericher Mahnmal für die Toten der Weltkriege von Joseph Beuys, Meerbusch 1995.

Het kunstwerk van Rik Schil kwam ik op het spoor via het boek Jezus voor ogen, Buijten & Schipperheijn Motief, Amsterdam 2012.