Zoals vele katholieken ben ik niet opgevoed met de bijbel. In mijn jeugd werd de heilige schrift voorbehouden voor de vieringen in de kerk. De kerk ontmoedigde toen het zelf lezen van de bijbel. In plaats van de bijbel lazen we op scholen en ook thuis uit een bijbelse geschiedenis. Vaak werd zo’n bijbelse geschiedenis verluchtigd met velerlei afbeeldingen. Zo werd de bijbel katholiek  herschreven, uitgelegd en ingekleurd. Later, tijdens mijn studie theologie moest ik ontdekken dat het origineel in de bijbel heel anders kan zijn dan in mijn fantasiewereld opgeslagen was. Door de velerlei katholieke beelden heb ik wel een gevoeligheid voor verbeelding en beeldcultuur ontwikkeld.

Bij ons thuis – zo kan ik mij goed herinneren – lag in de voorkamer een dik en imposant boek: Bijbelse Geschiedenis voor het Katholieke Gezin met platen van Gustave Doré. Als kind heb ik het eindeloos doorgebladerd. Ik kon mijzelf heerlijk verliezen in de wonderlijke verhalen over bijbelse gebeurtenissen. Nog meer was ik onder de indruk van de vele platen die Gustave Doré gemaakt had bij de verhalen. Vooral de prachtige engelen, Samson die een leeuw verscheurt, God die het licht schept, enzovoort. Naast Sjors en Sjimmie waren deze plaatjes de belangrijkste stripfiguren van mijn jeugd.

De striptekeningen hebben mij al vroeg geleerd dat de bijbel niet letterlijk gelezen moet worden. De wereld is in het echt zeker niet in zeven dagen geschapen. Een boze engel heeft Eva en Adam werkelijk niet uit het paradijs gestuurd. Het is menselijke verbeelding die het zo mooi verpakt. Juist door de creativiteit van deze kunstenaar groeide bij mij een belangrijk inzicht. Een aantal bijbelverhalen mag niet echt gebeurd zijn, maar dat maakt ze niet minder waar. Want deze verhalen, deze beelden laten zien hoe mensen hun geschiedenis beleven. Zij gaan over de betekenis die wij hechten aan (samen) leven in goede en slechte tijden. En hoe zij daarin het grote geheim van Gods liefde ervaren of niet.

Gustave Doré maakte voor mij met zijn illustraties een trigger, een sleutel. Zijn verbeelding maakte mij open en nieuwsgierig. Waar gaan deze verhalen over? Wat willen zij zeggen? En er ging een wereld voor mij open.

Wie was deze tekenaar die in de vergetelheid is geraakt? Paul Gustave Doré (1832 – 1883) werd geboren in Straatsburg. Als kind al viel hij op door zijn tekentalenten. Op tienjarige leeftijd maakte hij fraaie illustraties voor Dante’s Divina Comedia. In 1847 verhuisden Doré en zijn moeder naar Parijs en kreeg daar een contract als illustrator. Hij maakte illustraties voor historische publicaties en voor de werken van Rabelais, Balzac en Dante. Zijn tekeningen waren erg origineel in die tijd en werden zeer populair.

Rond 1870 gaat hij werken voor een uitgeverij in Londen. Hij krijgt daarvoor een ruim salaris, maar zijn werk krijgt in Engeland veel kritiek. Critic vinden dat hij te veel het armoedige leven van Londen in zijn tekeningen verwerkt. Terug in Parijs blijft hij een onvoorstelbare hoeveelheid illustraties maken voor meer dan 100 boeken (Milton, Dante, La Fontaine, Don Quichote, Baron Münchhausen). Hij overleed in 1883.

Doré is het meest bekend om zijn afbeeldingen van een groot aantal scènes uit de Bijbel. In zijn studio’s werden honderden houtsneden gemaakt met illustraties uit zowel het Oude Testament (inclusief de apocriefe boeken) en het Nieuwe Testament. Zij werden voor het eerst gepubliceerd in 1865 in Frankrijk en later ook in andere landen. Deze grote en zware folio Bijbels (met ongeveer 240 illustraties per stuk) waren erg zwaar en duur, maar kleinere edities volgden al snel.

Doré’s illustraties waren zo populair in zowel Europa als Amerika dat er in Chicago een eigen tentoonstelling voor werd georganiseerd. Meer dan 1,5 miljoen mensen bezochten deze expositie in Chicago in 1896. Zijn artistieke stijl en kijk op bijbelverhalen hebben later veel filmregisseurs en tekenaars beïnvloed. Zo lijken scènes uit de film The Ten Commandments van Cecile B. DeMille (1923 en 1956) opmerkelijk veel op de bijbehorende illustratie van Gustave Doré. Ook voor kerkelijke interieurs van na 1900 is zijn werk een belangrijke inspiratiebron.

[TIP: Door te klikken op een afbeelding wordt deze groter.
Bij meerdere afbeeldingen kunt u verder doorklikken.
Dit geldt bijna voor alle afbeeldingen op deze site]

Bronnen

– Bijbelse Geschiedenis voor het Katholieke Gezin met platen van Gustave Doré. Uitgegeven door H. Nelissen, Bilthoven, 1950.
– Een aantal van de illustraties die Gustave Doré bij de bijbel heeft gemaakt, zijn in grote resolutie te zien (en te downloaden) via Catholic Resources.
– Hoe bijzonder het talent van Gustave Doré was, kun je bijvoorbeeld ook zien in de illustraties die hij maakte voor het boek The Raven van Edgar Allen Poe (zie Brainpickings).
– Het Project Gutenberg heeft een waslijst van on line boeken die door Gustave Doré zijn versierd.