Contact

Iemand belt mij telkens op, zegt niets,
vaag hoor ik een verre ademtocht,
het kan de mijne zijn, maar ook die
van de ander, die hardnekkig zwijgt.
Ik leg weer op. Ben nu een man
die vreemde telefoontjes krijgt.

De display toont een nummer
met de code van een land dat ik niet ken.
Ik toets terstond, een voicemail klinkt.
‘Hallo met God, Ik ben er niet.
Laat naam noch boodschap achter,
Ik bel nooit terug. Leef rustig verder,
wacht desnoods tot piep, maar zwijg.’

Prompt word ik door de beller toch teruggebeld.
Weer hoor ik niets, hooguit die vage adem.
Ik ben de man die stil zijn hartslag telt.

Ooit bel ik Hem terug en zeg dan
wél iets na de piep. Dat doe ik niet meteen.
Ik wacht tot ik een geheim nummer krijg.

Die dag is nu, contact is hier. Ik toets
het nummer in. Krijg geen gehoor. Hij was me
voor. Hij heeft mijn nummer ingesteld.

Joost Zwagerman
2015

Met dit gedicht begint Joost Zwagerman zijn poëziebundel Wakend over God. De bundel is zijn laatste werk en pas na zijn zelfgekozen dood verschenen. De gedichten verwoorden zijn zoektocht van geloof en twijfel. Omdat ik in zijn essays over kunst erg kan waarderen, was ik benieuwd. Sinds het uitkomen heb ik regelmatig in de bundel gelezen. De meeste gedichten spreken mij aan en tegelijk blijven ze onderkoeld en afstandelijk overkomen. Wat irriteerde mij daarbij ?

Misschien geeft de titel van de bundel het al aan. ‘Wakend over’ kan een heel andere betekenis hebben dan een liefdevol waken bij of met God. De gedichten gaan vooral over zijn gevecht tegen God. Dat kan zeker een religieuze lading hebben. Denk maar aan het gevecht van Jakob met de engel. Mijn indruk is dat Joost Zwagerman over God wil waken alsof God een gevaarlijke gevangene is die streng bewaakt moet worden. Een God waar je erg voor moet oppassen. Dat gaat hem niet lukken. Het geheim van het leven is niet binnen kaders vast te houden.

In veel van de gedichten gaat het over de kindertijd van Joost Zwagerman. Een tijd die hem beangstigd heeft. Over een kind waak je, om hem of haar te beschermen en te behoeden. Daar hoort ook dwang bij. Bepaalde dingen mag een kind niet doen van de ouder, omdat het dan slecht kan aflopen voor het kind. Wanneer een kind in liefde groter groeit, dan ontwikkelt het zich van een waken over tot een waken met en bij. Zo ziet God alles niet om mij als een politieagent in de gaten te houden, maar om mij bij te staan. En gelukkig doet God soms een oogje dicht.

Na de zelfdood van Joost Zwagerman heeft zijn ex-vrouw Arielle Veerman een boek geschreven: De langste adem. Zij beschrijft daarin haar leven en huwelijk van meer dan 20 jaar. Vanuit haar perspectief schrijft zij over de vele conflicten met Joost Zwagerman, de vechtscheiding, de depressiviteit die hem ging overheersen en de zelfgekozen dood. Zij doet dat zonder rancune en respectvol en laat ook haar eigen onmacht zien. Voor mij is dat moeilijk te beoordelen, maar velen die hen gekend hebben, beamen dit. Haar autobiografie laat een andere kant van Joost Zwagerman zien: zijn obsessieve, woedende driften en zijn neiging om anderen tot vijand te verklaren.

Misschien dat ik hierdoor een beter inzicht heb gekregen in de geloofsgedichten van Zwagerman. Aan dit eerste gedicht wil ik het duidelijk maken. Joost Zwagerman is een meester van de taal. Dat gold voor zijn essays over kunst maar evengoed in deze mooie poëzie. Wat mij aanspreekt is zijn directe, menselijke relatie met God (“Hallo met God”). Hij zoekt gepassioneerd naar de verbinding met God (Contact).

Waar ik moeite mee heb, sluit aan bij de destructieve kant waarover Arielle Veerman uitweidt. De God waarvan Joost Zwagerman spreekt is voor hem een vijandige figuur geworden. “Wacht desnoods tot de piep, maar zwijg.” Die dubbelhartigheid van contact zoeken en afstand nemen legt hij bij God. Maar ligt het niet aan hem? Verwart hij God niet te veel met zichzelf? Misschien omdat hij niet anders kan? Het maakt de gedichten minder sterk.

De gedichtenbundel Wakend over God eindigt met:

Niets ziet ons nog. Ook God
is blind. Ziet niets dan licht.
Hij sluit zich altijd op en af.
Ik ben Zijn stil en blind verdriet.

Ben ik te positief als ik zelfs in het afstand nemen een verlangen hoor doorklinken? God is verdrietig om hem, zij het stil en blind.

Bronnen

Joost Zwagerman, Wakend over God. Gedichten, Hollands Diep, Amsterdam 2016.
Arielle Veerman, De langste adem. Een leven met Joost Zwagerman, Prometheus, 2020.